Franz Babinger’in “Sırplı devşirme” diye andığı Ostravica’lı Konstantin Mihail Konstantinovic, Üsküp’ün batısında yer alan Novo Brdo’nun fethi sırasında devşirilir. Onun Türk Kroniği (Kronika Turecka) adıyla Çekçe ve Bir Yeniçerinin Hatıratı (Pamietniki Janczara) adıyla Lehçe neşredilen eseri döneme dair pek çok gelişmeyi anlaşılır ve sade bir üslupla ele alabilen nadir çalışmalardandır. Kitap, Türklerin dini ve yaşamları, Osmanlı devletinin sosyal ve askeri yapısı hakkında çok kıymetli bilgiler sunar.
Bilhassa ilk Osmanlı hükümdarlarından itibaren girişilen savaşlar, Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’un fethi dahil olmak üzere yaptığı seferlerle ilgili genelde görgü şahidi olarak anlattıkları, esere hatırat özelliği yanında bir kronik değeri de katmakta ve kitabı Osmanlı tarihinin kaynakları arasına yerleştirmektedir.
Fikir ve zihniyet dünyasını resmeden kitap, Hıristiyan alemine yönelik, “düşmanını tanı” anlamında ve Türklerin nasıl yenilebileceğine dair verdiği bilgilerle de öne çıkıyor. Yeniçeri Ocağı hakkında şimdiye kadar yazılan en kapsamlı bilgileri aktaran çalışma aynı zamanda belgelerin desteğiyle ocak hakkında bilinmeyen hususlara ışık tutuyor.
Osmanlı İmparatorluğunun her köşesindeki geniş yaygınlıkları yaygınlıkları yanında bir nüfus oluşturduğuna da şüphe olmayan imamların sosyal hayattaki etkinlikleri ve devlet organları içinde çeşitli vazifeler üstlendiği biliniyor. Bu bakımdan Osmanlı devrinde imamları idari mekanizmaya işlerlik kazandıran başlıca unsurlardan birini teşkil etmekteydiler.
Kemal Beydilli Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü adlı çalışmasında, imam kavramını arşivlerimizdeki pek çok belgenin desteğiyle ele alıyor. İmparatorluk dönemindeki tablo ortaya konulduktan sonra geçmişin muhasebesi yapılıyor. Bir yönüyle de Cumhuriyet devrindeki köklü değişimin sebepleri gözler önüne seriliyor.
Kitabın birinci kısmı imamlar, hatib, müezzin gibi cami görevlilerine dairdir. İkinci kısımda İstanbul’da Soğanağa Mahallesi imamının tuttuğu günlükler yer almaktadır. Soğanağa Camii imamının, kendi devrindeki siyasi gelişmeler, azil ve tayinler, mahallesinde olup bitenler ve ailesi hakkındaki kayıtlar Osmanlı mahalle hayatına ait ilginç hatıraları aktarması bakımından son derece önemli.
Hem araştırmacılar hem de meraklı okurlar için önemli bir kaynak hüviyetindeki Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, imamların sosyal hayattaki rolüne ilişkin kapsamlı bir değerlendirme yapma fırsatı sunuyor.
Rönesans dönemi papalarının Türklerle sürdürdükleri iş birliği ve ilişki, dinin reel politika üzerindeki yönlendirici etkisini gerektiğinde nasıl devre dışı bırakılmakta olduğunun ve genel politikanın bir vasıtası olarak nasıl kullanıldığının göstergesidir. Bu durum, dönemin sair Avrupa devletleri yanında Osmanlı Devleti için de geçerlidir.
Kemal Beydilli’nin Hans Pfeffermann’dan çevirdiği ve yayına hazırladığı Rönesans Papalarının Türklerle İş Birliği adlı eser, yalnızca Papalık tarihinin değil, karşılıklı münasebetler açısından Türkler yanında Avrupa’nın diğer devletlerinin de izledikleri politikaların anlaşılmasında değerli bir kaynaktır.
Avrupa’nın özellikle Papalık dahil olmak üzere dönemin İtalya’sının içinde bulunduğu karışık durumun gözler önüne serilmesi, Avrupa istikametindeki Türk ileri harekatının daha rahat anlaşılmasına katkıda bulunur. II. Mehmed’in Otranto’ya asker çıkartması ve İtalya’nın fethine girişmesinin, bu siyasi kargaşa ve zafiyet dikkate alındığında pek de o kadar zor bir iş olarak görülemeyeceği, bu eserle daha da açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
